(ook gepubliceerd op De Wereld Morgen)
De opkomst is niet massaal – groter dan de ‘ja-betoging’ eerder deze week – maar ver van de massale demonstraties zoals we die in het verleden gezien hebben of de opkomst vorige week aan de vooravond van het referendum. De mensen lijken eerder gelaten: vele zelfgemaakte spandoeken, overal het woord ‘OXI’, maar er worden bijna nauwelijks slogans geroepen, men loopt schijnbaar wat chaotisch door elkaar, zet zich op de trappen of gewoon op de grond, een beetje doelloos lijkt het wel. Vlaggen van Antarsya, vlaggen van EPAM, geen KKE, bijna geen Syriza. Vooral individuele burgers die hun mening komen verkondigen.
Zoals Pandelis bijvoorbeeld, een rijzige vijftiger, de grijze haren naar achter gekamd, een blauwe polo en lichtgrijze pantalon. Hij koos in januari voor Syriza en stemde oxi bij het referendum. “Natuurlijk,” zegt hij. Of hij boos is op Syriza omwille van wat in de mainstream media ‘capitulatie’ wordt genoemd? “Neen, ik had geen illusies. Als je te maken hebt met kapitalisten, dan moet je weten – en bij Syriza weten ze dat – dat dit de ergste soort mensen is die je kan tegenkomen. Het ergste wat de natuur heeft voortgebracht. Die kapitalist zal geen stap terugzetten, hij zal geen medelijden voelen, zal niet proberen je te helpen. Integendeel, hij zal trachten je te verpletteren en alles af te nemen.”
Thasos komt er bij staan. Hij draagt een badge van EPAM. Dat is een nationalistische burgerbeweging die de Grexit eist, de nationalisatie van de banken, het herstel van de volkssoevereiniteit. “We zijn gewone burgers,” zegt hij, “geen professionele politici. We willen Griekenland bevrijden van de schuld, die de financiers en Europa ons opgedrongen hebben.” Uit de Eurozone stappen, jaagt hen geen angst aan.”Daar zijn we aan voorbij,” zegt hij. “Overigens, die hele euro is sheer madness. Het is een monetair systeem waarbij de lidstaten de euro niet bezitten, maar die van de ECB moeten lenen. De lidstaten hebben geen munteenheid, ze gebruiken die enkel. Ze kunnen er dus geen beleid mee voeren.”
EPAM is net als Syriza en Antarsya gegroeid uit de pleinbezettingen van 2010 en 2011. Mensen vergeten het wel eens, maar voordat de Spaanse indignados Puerta del Sol bezetten en dus lang voor Occupy Wallstreet, werd hier Syntagma al ingenomen, overnachtten er mensen in tentjes, werden er onafgebroken volksvergaderingen georganiseerd en zat bijvoorbeeld ook Yanis Varoufakis hier aan een tafeltje tekst en uitleg te verschaffen en wilde plannen te smeden.
EPAM zet die traditie verder. Vandaag hebben ze Dimitris Kazakis, befaamd econoom, uitgenodigd om aan de demonstranten en passanten uit te leggen wat de euro concreet betekent, hoe het schuldsysteem in elkaar zit, wat een Grexit zou inhouden.
Overal vormen zich groepjes en discussiëren mensen. Petros vraagt of hij iets mag zeggen: “Het grote probleem voor Europa is niet het referendum of de huidige Griekse regering,” meent hij. “The big problem are the banksters.” Die hebben volgens hem de absolute macht en geven niet om democratie of mensenrechten.”Ze vernietigen de mensen, ze vernietigen de economie, ze vernietigen alles.”
Het is wat ongenuanceerd, maar Thasos vult aan. Hij is advocaat, maar laat zijn strakke, zakelijke analyse varen als hij het over de impact van de crisis en de maatregelen heeft:” We moeten het ‘nee’ op alle mogelijke manieren hard maken. Het is een kwestie van overleven. Anders zullen nog meer Grieken sterven. Ik weet niet of je de cijfers kent, ze komen van Eurostat: sinds 2010 zien we een toename van de mortaliteit met 20.000 mensen in vergelijking met de periode ervoor 2001-2010. Het gaat daarbij niet alleen om toegenomen aantal zelfmoorden en verhoogde kindersterfte (die worden ook vastgesteld), maar ook vroegtijdige sterfgevallen door hartinfarcten, stress, onbehandelde ziektes, enz. Die doden zijn het gevolg van het bezuinigingsbeleid. En als we nu ‘ja’ stemmen, overleven we het gewoon niet.”
Terwijl hij dit zegt, wellen tranen in zijn ogen. Hij zucht en hapt naar adem. “Elk jaar meten we tussen de 5.000 en 7.000 doden meer dan tijdens het vorige decennium. They are killing us…We hebben het hen duidelijk gemaakt en ze blijven het doen, ze blijven volhouden. Dat is iets dat alleen nazi’s deden.” Hij pauzeert en wikt zijn woorden: “Kijk, het nazisme is de enige ideologie die van zichzelf zegt dat ze geen respect hebben voor mensenlevens en mensenrechten. En dat is de ideologie van de Europese Unie. Ze kennen de cijfers, ze komen van Eurostat. Maar ze zeggen ons: Het kan ons niet schelen of jullie doodvallen, jullie mensenrechten interesseren ons niet, jullie politieke keuzes respecteren we niet. Al wat ze willen, is dat we betalen.”
Baba zit wat verder op de trappen. Hij houdt een zelf geschilderd spandoek vast en discussieert. Hij zegt: “De schuld is niet onze schuld. De Grieken zijn nooit gevraagd of ze die leningen wilden aangaan of niet. Voor een deel is het geld ook in andermans zakken verdwenen en niet naar de Grieken gegaan. Maar goed, we willen ze dus wel terugbetalen, dat is zo afgesproken. Maar men moet wel realistisch zijn: als we nu opnieuw een bezuinigingsprogramma toepassen, dan gaan we opnieuw schulden maken. Daardoor lopen de intresten opnieuw op, groeit het deficit, krimpt de economie en hebben we minder middelen om die economie te herstructureren en ontwikkelen. Hoe idioot is dat? Het gaat zelfs in tegen de kapitalistische logica.”
Zijn dochter Eva zit naast hem. Ze heeft het vooral over de hoop die Syriza heeft gebracht, dat mensen terug naar elkaar lachen op de bus of de metro (die hier nog altijd gratis is), over hoe fel Syriza vijf maanden gevochten heeft voor de waarde van het Griekse volk en hoe goed en vasthoudend ze dat gedaan hebben.
Ze vertelt over hoe Syriza alles veranderd heeft, hoe ze de mensen uit hun apathie heeft getrokken, hoe iedereen nu beseft dat er wel een alternatief is en dat dit alternatief vanuit onderuit kan en moet opgeëist worden. Mensen die tot voor kort niets met politiek te maken wilden hebben, staan nu weer mee op het plein en mengen zich in de discussies. ‘Hoop’, hoe klein het sprankeltje ook is, geeft weer wat positieve energie en doet de mensen inzien dat solidariteit nodig is, dat solidariteit sterker maakt. Het gevoel dat ze allen samen de bodem hebben bereikt en nu niks meer hoeven te vrezen. Alles beter dan wat ze de afgelopen vijf jaar moesten verduren.
Net als haar vader spreekt ze ook over het belang van de solidariteit in de Europese steden in de week van het referendum. Hoe hartverwarmend het was geweest buitenlanders te hebben ontmoet de dag van het referendum, geen toeristen maar mensen die speciaal waren overgevlogen om te supporteren, zij aan zij met de Grieken. En doordrongen van het inzicht dat binnen dit Europa geen sociaal Griekenland mogelijk is.
Ze beschrijft ons het spandoek dat haar vader geschilderd heeft. De verf is nog nat. Links staat een arbeider. Hij zit geknield en zegt ‘OXI’. Tegenover hem houdt een soldaat hem onder schot. De soldaat is in het blauw gekleed en draagt het eurosymbool. Achter hem staat een cameraman met een brede grijns en het woord ‘propaganda’. “Dat zijn wij,” wijst ze op de arbeider, “het Griekse volk. Het zit al op de knieën, maar wordt nog altijd onder schot gehouden door Europa, de Eurogroep. En dat zijn de private media,” wijst ze naar de cameraman. “Ik weet niet of je in de aanloop naar het referendum de media hier wat hebt kunnen volgen. Ze hebben een enorme propagandacampagne gevoerd. Ze probeerden ons te intimideren, spiegelden de totale catastrofe en ondergang van Griekenland voor. Maar toch hebben we met 62% tegen gestemd.”
“Kijk, mensen zoals ik… ik zit zonder werk, ook al heb ik twee diploma’s. We zitten zonder geld met de banken die al tien dagen gesloten zijn. En dan al die propaganda en bangmakerij, toch hebben we tegengestemd. Dat wil wat zeggen,” lacht ze. “Wat we eisen, is respect en waardigheid en we zijn het allemaal zo beu dat we nergens meer bang voor zijn. Erger kan het toch niet worden. Zelfs een Grexit schrikt ons niet meer af. Of een terugkeer naar de drachme.”
Alleen bestaat daar geen concreet plan voor en zou het Griekenland voor langere tijd in een bijzonder moeilijke en harde positie brengen. “Maar,” zo denkt Thasos, “het zou ook onze soevereiniteit terugbrengen. En dan kunnen we zelf ons economisch beleid bepalen, de munt laten devalueren als dat nodig is, aan de export en modernisering van het land werken. Als we al ons geld en ons budgettair overschot naar de schuldeisers moeten dragen, dan is er niets mogelijk.”
Bij momenten zijn de mensen heel emotioneel in hun betoog. Wanneer het gaat over het aantal sterfgevallen dat de laatste jaren enorm gestegen is. Wanneer het gaat over pensioenen die al twee jaar niet uitbetaald worden. Wanneer het gaat over studiekosten die waanzinnig hoog zijn. Wanneer het gaat over geen geld hebben om benzine te kopen, de huur te betalen, eten te kopen. Wanneer het gaat over beslissingen die opgedrongen worden door ‘leiders’ die niemand verkozen heeft en die als ‘nazi’s’ ervaren worden. Wanneer het gaat over het opgedrongen soberheidsbeleid dat mensen doodt, letterlijk.
Daar zitten we dan opeens rond middernacht, met drie op rij, op de trappen van Syntagma. Een Griekse studente psychologie. Een Chileens-Canadese schrijfster. Een Belgische fotografe. Eentje werkloos. Eentje die Pinochet heeft meegemaakt. Eentje genezen van een burn-out. We praten over hoop en strategieën, over hoe het politieke bewustzijn overal groeit en de rol van de sociale media hierbij. Spread the news, kom ook naar het plein. Verderop zit een professor les te geven aan omstaanders, over wat er gaande is in het parlement. Een Griekse vader die zijn kleurig spandoek aan een Belgische journalist toont, het lijkt wel een schilderij. Ondertussen vliegt een drone over en weer, mensen kijken op, fotograferen en worden gefotografeerd.
Pleinen zijn publieke plaatsen. Je kan er mensen ontmoeten en van gedachten wisselen. Het is hier dat het beleid moet worden gevoerd. In Griekenland weten ze dat al. Pandelis zegt “Syriza heeft het tot dusver goed gedaan. Ze hebben het zeer goed gedaan. Ze hebben gedurende vijf maanden zaken gerealiseerd die niemand voor mogelijk hield. De echte vraag is nu: wat doet het volk? Wat doe je bijvoorbeeld in België als volk? Wat doe je om je leven te verbeteren, om de omstandigheden te veranderen? Wacht je op je regering? Zo werkt het niet. Mensen moeten het zelf doen: volksvergaderingen organiseren, besluiten nemen, naar de regering stappen en zeggen: ‘dit en dit eisen wij. Dat is wat wij willen.’ Het volk hoort niets te vragen, het moet eisen en afdwingen. “
Het doet denken aan de speech uit V for Vendetta: “People should not be afraid of their government. Governments should be afraid of their people.” Hier lijkt geen van beide het geval. En dat heeft veel te maken met de aanpak en de manier waarop de regering haar bevolking vertrouwt, betrekt en mobiliseert. Er is wel een alternatief.
Ministerie van Agitatie 